Tarih Sözlüğü
Koloni / Sömürge
İngilizce: Colony
Bir yabancı güç (başka bir ülke / ana ülke) tarafından yönetilen, yöneten ülkeden grupların göç ederek yerleşimler kurduğu, çoğu zaman denizaşırı topraklardan oluşan bölgelerdir. Yönetildiği ana ülkeden göçen kişiler tarafından yönetilmesine karşın yönetimi ana ülkeden ayrıdır.
Ana ülke ve koloninin yönetimleri kendilerine özgü olmasına rağmen bir imparatorluk sistemi içinde birbirlerine bağlıdırlar. Bu yönetim şekli dolayısıyla koloni, ana ülkenin bir toprağı olmamasına karşın ülkenin imparatorluğunun bir parçasıdır. (Buna örnek olarak Madagaskar'ın Fransız İmparatorluğunun bir parçası olmasına karşın Fransa'nın bir parçası olmaması verilebilir.)
Dominyon
İngilizce: Dominion
Dominyon statüsü, Britanya İmparatorluğu içinde yer alan kendi kendini yöneten (bir bakıma özerk denilebilir) ülkeler için kullanılmıştır.
1926 yılında Londra'da düzenlenen İmparatorluk Konferansında yayınlanan Balfour Deklorasyonu'na (Balfour Bildirimi) göre "... (Dominyonlar) statü bakımından eşit, iç ve dış işleri bakımından hiçbir şekilde birbirinin astı olmayan, ancak (Britanya) tacına sadık, birbirleriyle serbest ilişki içinde olan ve Britanya Milletler Topluluğu'nun üyesi olan özerk topluluklardır." [1.]
Himaye
İngilizce: Protectorate
Himaye altındaki bir ülke; askeri veya politik bakımdan daha güçlü bir ülke tarafından bir dış gücün her türlü saldırısına karşı korunan bir ülkedir. İç işlerinde çoğu zaman bağımsızdır ancak buna karşın dış işlerinde kendini himayeye alan ülkenin hükümdarlığını kabul eder. Dış işlerinde himaye eden ülkeye bağlı olmasına rağmen o ülkenin bir mülkü (ülkenin bir parçası) haline gelmez.
Manda
İngilizce: Mandate
Tam ismiyle Milletler Cemiyeti Mandası, Birinci Dünya Savaşı sonrasında mağluplar ve galipler arasında el değiştiren bazı toprakların ve kolonilerin Milletler Cemiyeti adına galipler tarafından yönetilmesi için verilen hukuki yetkidir.
Manda, Milletler Cemiyeti tüzüğünün 22. maddesinde kısaca "Savaş sebebiyle, kendilerini önceden hüküm süren devletlerin egemenliği altından çıkmış topraklar ve koloniler, bu bölgelerin esenliği ve gelişmesi için, kaynakları, tecrübeleri veya coğrafi pozisyonları dolayısıyla bu sorumluluğu en iyi şekilde üstlenebilecek ve sorumluluğu kabul edecek gelişmiş ülkelere emanet edilmelidir. Bu vesayet kabul eden ülkeler tarafından Milletler Cemiyeti adına Manda olarak uygulanmalıdır." [2.] (Basitleştirilerek çevirilmiştir.) Ancak uygulamada, mandanın koloniden/sömürgeden pek farklı olmadığı söylenebilir.
İlhak etmek
İngilizce: Annex / Annexation
Bir ülkenin topraklarının bir kısmının veya bütününün, çoğu zaman askeri işgal sonrasında tek taraflı olarak işgalci devletin yönetimine geçmesinin ilan edilmesidir. İlhak ilanının meşruluğu, işgalci ülkenin ilkah ettiği toprakları kontrol etmesi ve uluslararası olarak ilhakın kabul görmesine bağlıdır.
Bu hareket günümüzde yasalara aykırı bir eylem olarak kabul edilmektedir. Birleşmiş Milletler tüzüğünün 2. maddesinin 4. prensipine göre "Tüm üyeler; uluslararası ilişkilerinde, herhangi bir devletin toprak bütünlüğüne ve politik bağımsızlığına karşı veya Birleşmiş Milletler'in amaçlarına aykırı olan herhangi bir şekilde tehdit ve güç kullanımından sakınmalıdır." [3.]
Doğu Hint Adaları
İngilizce: East Indies
Coğrafi Keşifler döneminde başlarda Hint Okyanusu etrafındaki toprakları tarif etmek amacıyla kullanılmıştır. Daha sonrasında Malezya Takımadalarını (Günümüz Malezya, Singapur, Endonezya, Doğu Timor ,Filipinler ve Papua Yeni Gine'yi içine alan bölge) tarif etmek amacıyla kullanılmıştır. Günümüzde hala Malezya Takımadasının yer aldığı bölgeyi tarif etmek için kullanılır.
Batı Hint Adaları
İngilizce: West Indies
Doğu Hint Adalarından farklı olarak Batı Hint Adaları Amerika kıtasında Karayipler’de yer alır. Christopher Columbus, 1492'de Hindistan'a yeni bir rota bulmak için Batı'ya doğru yol almaya başlamıştır. Amerika'ya ulaştığında ayak bastığı bölgenin Asya olduğunu düşünmesinden dolayı Avrupa'da bu bölge için Batı Hint Adaları ifadesi kullanılmaya başlanmıştır.
Batı Hint Adaları terimi; Karayipler’deki ayak basılan ve Hint Adaları sanılan bölgeyi, o zamana dek hep doğuya gidilerek ulaşılan Doğu Hint Adalarından ayırmak için kullanılmıştır.
Arazi / Bölge Talebi
İngilizce: Claim
Belirli bir arazi veya bölgenin üzerinde egemenlik hakkı iddia etmektir.
Şahsi / Kişisel Birlik
İngilizce: Personal Union
Şahsi birlik; iki ayrı ülkenin sınırları, yasaları ve çıkarları gibi ülkeleri ayrı olarak ilgilendiren pek çok konunun ayrı kalacağı şekilde aynı hükümdar tarafından yönetilmesidir. Şahsi birlikte; iki ülkenin tek bir çatı altında yönetildiği tam birlikten farklı olarak, iki ülke tek bir hükümdara sahip olmasına rağmen ufak tefek ortaklıklar dışında temelde ayrı ülke olarak kalmaya devam ederler
Şahsi birlik, bir ülkenin tahta yasal bir varis bulamamasından dolayı ortaya çıkabilir. Tahta yasal varis aranırken hanedanın geniş aile ağacından seçilen uygun varisin başka bir ülkenin hükümdarı olması gibi durumlar şahsi birliklere neden olabilir.
Denizaşırı Toprak
İngilizce: Overseas Territory
Denizaşırı bölge, tanım olarak bir ülkenin kendinden büyük bir su parçası veya okyanus ile ayrılmış bölgesidir. Bu bölge, ülkenin bir yönetim birimlerine dahil olarak il statüsünde de, kendi içişlerinde bağımsız ancak ya politik olarak ya da doğal kaynak veya ticaret bakımından toprağına egemen olan ülkeye bağımlı bir statüde olabilir.
Kondominyum
İngilizce: Condominium
Kondominium; birden fazla devletin, bir toprağı veya bölgeyi kendilerine ait ayrı bölgelere ayırmadan, egemenlik haklarını eşit olarak paylaşması ve o toprak veya bölge üzerindeki haklarını ortaklaşa uygulamalarıdır. İngilizcesi olan condominium sözcüğü, Latince birlikte anlamına gelen “con-” ve egemenlik anlamına gelen “dominion” (bu tarih sözlüğünde yer alan dominyondan farklıdır) sözcüklerinin birleştirilmesinden oluşur.
Güdük Devlet
İngilizce: Rump State
Güdük devlet, önceden daha büyük bir devletin bölünme, ilhak, işgal, dekolonizasyon, darbe veya devrim gibi sebeplerden ötürü bölünmesinden sonra kalan ve toprak bakımından daha küçük olan kalıntısıdır.
Kaynaklar
- 1926 Balfour Bildirgesi — Avustralya Demokrasi Müzesi ve Avusturalya Ulusal Arşivleri, Bir Demokrasiyi Belgelemek websitesi
- Milletler Cemiyeti Sözleşmesi — Birleşmiş Milletler Cenevre Ofisi websitesi
- Birleşmiş Milletler Sözleşmesi — Birleşmiş Milletler websitesi